In A Large Open Space

15.10.2024

Een interview door Ann Eysermans voor MATRIX

Het OORtreders festival wordt op zondag 20 oktober 2024 afgesloten met een participatief project gewijd aan de uitvoering van In a Large Open Space van de Amerikaanse componist James Tenney (1934-2006). In In a Large Open Space verkent Tenney het fenomeen van de natuurlijke harmonische reeks. De uitvoerders zitten verspreid in de Sint-Niklaaskerk en creëren samen een voortdurend evoluerende klankmassa. Het publiek wordt uitgenodigd om in en door het geluid te lopen, waardoor er steeds een nieuwe luisterervaring ontstaat.

Het compositiemateriaal van het werk is beperkt: het bestaat uit 32 tonen van een natuurlijke harmonische reeks waaruit elke speler een keuze maakt. Elke gekozen toon wordt 30 tot 60 seconden aangehouden. Vervolgens kiest de uitvoerder een andere toon uit de reeks. Dit proces wordt voortdurend herhaald. Bij elke uitvoering ontstaat het werk dus opnieuw, telkens op een andere manier.

Tijdens het ontwikkelingsproces van dit project werden studenten uit verschillende disciplines en studiejaren van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen gecoacht door Thomas Moore en Pieter Matthynssens.

James Tenney was een belangrijk componist en denker uit de 20ste eeuw. In zijn kleurrijke composities gaat hij op zoek naar de mathematische schoonheid van reine stemmingen. Kunnen jullie wat meer uitleg geven over In a Large Open Space, aan de hand van de partituur?
Eigenlijk zegt de partituur min of meer wat je moet weten om dit stuk te spelen. Afhankelijk van de tessituur van je instrument kies je noten die je ongeveer een dertig tal seconden op een exacte toonhoogte kan aanhouden. De stemming van de noten komt echter niet overeen met de getemperde stemming van een piano. Tenney geeft zelf aan hoeveel ‘cent’ (er zit 100 cent in een halve toon) de noten afwijken ten opzichte van de getemperde stemming.

Het tot stand brengen van dit werk vraagt meer individuele studietijd dan repetitietijd in groep. In die zin kan je het vergelijken met sommige stukken van John Cage: het resultaat moet zowel verassend zijn voor de uitvoerders als voor het publiek. Als uitvoerder moet je zeker zijn van de noten – dat ze goed passen op je instrument, maar ook de ‘afwijkende’ stemming. Hiervoor moet je vaak op zoek gaan naar, bijvoorbeeld, alternatieve vingerzettingen en leren aanvoelen hoe je bijvoorbeeld 49 cent ‘te laag’ kan spelen.

In A Large Open Space - partituur

Met welke bezetting gaan jullie het werk uitvoeren?
In de Sint-Niklaaskerk in Pelt zullen we met drie verschillende groepen samenwerken: studenten van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen, studenten van Music and Performing Arts Tilburg (NL), en muzikanten van het Nadar Ensemble. Op die manier ontstaat er een mooie groep van een 20-tal muzikanten in een zeer verscheiden bezetting.

Opmerkelijk is vooral de bijdrage van Umut Eldem met zijn ‘Tenney synthesiser’ waarmee hij met de webcam van zijn computer opgenomen klanken van de andere muzikanten triggert. We vinden het ook heel fijn dat het zelfgemaakte instrument van Aart Strootman een plaats heeft in de uitvoering van dit werk. De buizen van dit instrument zijn precies op maat gesneden om overeen te komen met de harmonische reeks die Tenney voorschrijft.

Jullie hebben dit project gecoacht. Hoe zijn jullie precies te werk gegaan?
Thomas heeft vorig jaar een try-out versie van dit stuk gecoacht tijdens NextDoors, de jaarlijkse interdisciplinaire week in het conservatorium van Antwerpen. De studenten kregen eerst instructies via e-mail. Ze kregen de opdracht om bepaalde noten te kiezen die goed bij hun instrument passen en vervolgens heel aandachtig de aangegeven stemming in te studeren met behulp van een stemapparaat. Tijdens de repetities vonden er steeds langere doorlopen plaats. Daarbij was er ook ruimte om stil te staan bij wat er al dan niet goed werkte. Vragen omtrent orkestratie en muzikale keuzes heeft Thomas zoveel mogelijk overgelaten aan de studenten. Op die manier eigenen de muzikanten zich het stuk toe en kunnen ze vervolgens de beste uitvoering van het werk creëren.

Ontmoeting is een heel belangrijk onderdeel van dit project. De studenten uit de verschillende groepen leren elkaar beter kennen en ze ontmoeten tegelijkertijd ook de muzikanten van het Nadar Ensemble, waardoor ze een inkijk krijgen in de artistieke praktijk van het ensemble. Bovendien krijgen ze de gelegenheid om in de Nadar Studio in De Singel te werken.

Het mooie aan dit werk van Tenney is dat er niemand een rol als solist opneemt. We maken allemaal evenwaardig deel uit van deze uitvoering en we zijn dus allemaal verantwoordelijk voor deze ‘vette’ uitvoering!

De uiterst langzame overgangen van de verschillende tonen in en door elkaar genereert een meditatief proces dat eindeloos zou kunnen doorgaan. En zoals de titel van het werk aangeeft, speelt ook ze ruimte een belangrijke rol. Hoe ervaren de luisteraars dat?
Hier zijn we ook heel benieuwd naar. We hopen de juiste context te kunnen creëren, waarbij de luisteraars zich vrij doorheen de ruimte kunnen bewegen en zo hun eigen unieke luisterervaring beleven.

De ruimte, een kerk in dit geval, heeft een natuurlijke galm. In welke mate beïnvloedt dit de uitvoering? En kan je het werk in eender welke ruimte uitvoeren, als ze voldoende groot is?
Dit werk kan je eigenlijk in elke ruimte uitvoeren, maar hoe meer natuurlijke galm er aanwezig is, hoe beter. Door het spel met de boventonen zal de ruimte mee resoneren waardoor de architectuur als het ware tot leven komt. Als we daarin slagen, zal de uitvoering succesvol zijn!