
Nobody’s Perfect: 25 jaar HERMESensemble
27.01.2025
een bijdrage van HERMESensemble
HERMESensemble is 25 jaar geworden, en meer. Al in 1999 liep de groep rond Koen Kessels met verschillende concerten warm om het mooie weer te gaan maken in de wereld van de nieuwe muziek. In 2000 werd de organisatie officieel opgericht en zette een uitbundige uitvoering van Ballet Mécanique van George Antheil in de Antwerpse Handelsbeurs de stichting kracht bij. Dit concert vormde het iconisch startpunt voor een ensemble met een missie mee de muziek te schrijven van de 21e eeuw. Doorheen ruim 1.000 concerten van Wijnegem bij Antwerpen, over de belangrijkste Europese huizen en festivals tot in het Australische Hobart, talloze creaties, spannende ontmoetingen, coproducties en samenwerkingen trok HERMESensemble sporen in het Vlaamse en internationale muzieklandschap en werden de bakens verzet.
Kevin Voets was als zakelijk directeur lid van de groep sinds 2001 en de oog- en oorgetuige van alle exploten en avonturen. Aan de hand van een hoogstpersoonlijke en eigenzinnige selectie van 25 muziekfragmenten (klik op de titels) becommentarieert hij in een caleidoscopisch overzicht een kwarteeuw nieuwe muziekproductie.

25) Ivan Fedele, Immagini da Escher (2010, live opname Kaaitheater)
Fedele wordt in België te weinig gespeeld, ondanks zijn intelligente stijl en levendige composities. De Italiaanse componist werd bij HERMESensemble geïntroduceerd door dirigent Marco Angius. We leerden Ivan persoonlijk kennen tijdens de repetities van La Chute de la Maison Usher in 2009 (Philharmonie de Luxembourg en deSingel). Fedele had een prachtige, dromerige score gemaakt bij de beroemde stille film van Jean Epstein, die tal van componisten inspireerde om muziek bij te schrijven. De film met live begeleiding door het ensemble van veertien musici was misschien wel één van de mooiste producties met oude film op het repertoire van HERMESensemble. De Belgische CINEMATEK had in 2009 net een puntgave restauratie afgewerkt van de film zodat unieke uitvoeringen van beelden en muziek konden plaats vinden. Centraal in de filmscore van Fedele stonden passages uit zijn virtuoze sextet Immagini da Escher, dat we in 2010 live brachten in het Brusselse Kaaitheater.

24) Peter Ablinger, Ohne Titel (2010, live opname Kaaitheater)
Naast drukke en technisch virtuoze schrifturen zocht HERMESensemble regelmatig het ander uiterste van het complexiteitsspectrum op in hyper minimalistische muziek. 4’33” en andere werken van John Cage vormden in die zoektocht een onuitputtelijke bron van inspiratie naast de vele interpretaties van werk van minimalisten als Morton Feldman, Philip Glass en Arvo Pärt. Met Hans Abrahamsen werkten we in 2011 samen rond uitvoeringen van zijn meesterwerk van verstilling Schnee. Twee werken op het repertoire van HERMESensemble springen in het onderzoek naar minimalisme uit de band. In 2006 vond een interpretatie plaats van de Symphonie Monotone van Yves Klein in kader van een overzichtstentoonstelling in het Museum-Kunstpalast van Düsseldorf over de Zero kunst en de Gutai groep. De Franse dirigent Philippe Arrii-Blachette had de première van Kleins symfonie meegespeeld en leidde een koor en het strijkorkest van HERMESensemble in een beweeglijke uitvoering van een enkel re-groot akkoord, gevolgd door een oorverdovende stilte. In 2010 werd nog een stap verder gegaan: Ohne Titel verkent alle mogelijke texturen van een enkele si-noot, getoonzet voor groot ensemble. Peter Ablinger volgde het repetitieproces zelf op de voet en gaf advies. De unieke klankkleuren en de schurende pulsen van het ensemble onder leiding van Marco Angius verkennen alle speel- en klankmogelijkheden van de instrumenten van de HERMESmusici.

23) Saariaho, Cendres (2007, studio opname VRT)
Koen Kessels had de Finse componiste persoonlijk leren kennen toen hij in 2000 Kent Nagano assisteerde in de wereldcreatie van de fantastische opera Amour de Loin. Kaija Saariaho was op cruciale momenten in het leven van HERMESensemble aanwezig; op de viering van de vijfde verjaardag met uitvoering van haar werken NoaNoa en Six Japanese Gardens en in Parijs in 2008 in de Académie des Beaux Arts. Toen werd, naast haar eigen trio Je sens un deuxième coeur, ook Disappearing in Light van Wim Henderickx vertolkt. HERMESensemble programmeerde op tal van concerten Lichtbogen, één van de iconen voor ensemble en electronics van de tweede helft van de twintigste eeuw, vertolkte graag en vaak haar kamermuziek en introduceerde daarnaast werken als The Tempest Songbook in België (Bozar, Klara Festival 2006). In 2024 bracht HERMESensemble onder leiding van Koen Kessels het fantastische vioolconcerto Graal Théâtre met Wibert Aerts als solist in een memorabel concert in de Bijloke, een unieke hommage aan de uitzonderlijke componiste. In 2007 nam de VRT deze mooie versie van Cendres op met Stijn Saveniers (cello), Geert Callaert (piano) en Karin de Fleyt (fluit).

22) Mireille Capelle, La Perle (2008, studio opname Centre Henri Pousseur)
21) Eric Sleichim, Combat de Boxe (2008, studio opname Centre Henri Pousseur)
In 2008 gaf de CINEMATEK de dvd Avant-Garde uit, een prachtige collectie Belgische surrealistische films uit de jaren ’30 van onder meer Henri Storck en Charles De Keukeleire. HERMESensemble realiseerde nieuwe soundtracks op de oude films waaronder pareltjes van Annelies Van Parys, Thomas Smetryns en Eric Sleichim. Deze laatste schreef een geweldige slagwerksolo voor Gaetan La Mela op de iconische prent Combat de Boxe van Charles Dekeukeleire. Onder de productietitel Pour vos Beaux Yeux werd een selectie van de werken ook op podium gebracht in een eerste samenwerking tussen HERMESensemble en Muziektheater Transparant en toerden films en muziek door Vlaanderen en Nederland. Mireille Capelle realiseerde als componiste een interessante catalogus Architectures Sonores. Zij componeerde voor de dvd-uitgave een mysterieuze en meeslepende elektroakoestische begeleiding bij de film La Perle van Henri d’Ursel. Film en muziek werden onlangs opnieuw geprogrammeerd in de tentoonstelling Paris. Capitale de la Perle in L’École des Arts Joailliers in Parijs en zijn daar nog tot 1 juni 2025 te bekijken en te beluisteren.

20) Wim Henderickx, Raga III (2008, studio opname deSingel)
Disappearing in Light was onze eerste cd-productie met Wim. De titel van de plaat werd ontleend aan het ensemblewerk dat hij voor de zestigste verjaardag van Axel Vervoordt had gecomponeerd. Axel Vervoordt en de kunstvereniging Inspiratum hebben HERMESensemble en Wim Henderickx steeds onvoorwaardelijk gesteund in hun zoektocht naar nieuwe expressievormen en in het artistiek experiment. Aan de opname van Disappearing in Light werden nog extra werken voor solist en electronics toegevoegd. Raga III was al een ouder werk uit 1995 maar werd voor Marc Tooten herschreven tot een solowerk voor altviool en elektronica met een unieke zeggingskracht en uitstraling.

19) Joby Talbot, The Lodger (2015, trailer)
In 2007 had Jerry Aerts van deSingel ons gevraagd The Lodger live te brengen in kader van een architectuurfestival. Koen kende Joby Talbot van samenwerkingen voor de Londense Royal Opera House. Zijn stomende soundtrack op de geniale vroege stille film van Alfred Hitchcock uit 1927 bleek een schot in de roos. Sinds die eerste uitvoering hebben film en muziek meer dan tien jaar lang op het repertoire van HERMESensemble gestaan met uitvoeringen in belangrijke Europese zalen zoals Konzerthaus Wien in 2010 tot ver overzee (Mona Foma Festival Hobart, Australië in 2016). De aanvankelijke filmkopie die het Britse filmarchief ter beschikking had gesteld voor de live uitvoering was nogal donker. Kurt Augustyns zette alle originele frames opnieuw waardoor een helderder en aantrekkelijk beeld ontstond. Voor de musici vormt de score een echte krachttoer; met acht instrumentisten wordt een zo rijk en gevarieerd mogelijk klankenspel opgeroepen aan een verschroeiend tempo. De klarinetpartij, op onnavolgbare wijze vertolkt door Peter Merckx, omvat ook kleine klarinet, basklarinet, altsax en kleine percussie. Il faut le faire.

18) Hilda Paredes, Harriet (2017, live opname deSingel)
De extreem uitdagende muzikaal-technische beproevingen in Paredes’ score voor instrumentisten Gaetan La Mela (percussie), Nico Couck (gitaar) en Wibert Aerts (viool) leverde een steengoede muziektheaterproductie op met zangeressen Claron McFadden en Naomi Beeldens van Muziektheater Transparant. Het was onze eerste kennismaking met Manoj Kamps als dirigent. De succesvolle en veelbesproken uitvoeringen in Vlaanderen, Nederland, Frankrijk, VK (Huddersfield) en Mexico (Mexico City en Guanajuato) gaven zin in meer maar jammer genoeg stuitte de coronacrisis verdere verspreiding van dit geweldige werk.

17) Gavin Bryars, The Heart of August (2018, trailer OBV)
In 2017 speelden we de mooie hedendaagse zetting van het Requiem van Fauré door Wim Henderickx in een productie van Sidi Larbi Cherkaoui voor OBV. Het was het begin van een intensieve samenwerking met het opera- en danshuis doorheen tal van dansproducties maar ook muziektheaterproducties zoals Boy met Kyoko Scholiers. Voor het tweeluik Heart of August ging Geert Callaert als muzikaal leider een intense dialoog en relatie aan met choreograaf Édouard Lock en componist Gavin Bryars wat resulteerde in een fascinerend klank- en dansspel.
16) Bruno Maderna, Hyperion (arr. Juan Parra Cancino) (2015, live opname, Sala Pamphili Complesso degli Agostiniani, Rimini)
Maderna’s monumentale werk voor sopraan, koor en groot orkest uit 1964 werd op intelligente wijze door Juan Parra Cancino gearrangeerd voor live electronics (Juan zelf), fluit (Karin de Fleyt) en sopraan (Hanne Roos, later Valérie Vervoort) in een aantrekkelijk en sensuele versie die als basis diende voor een muziektheaterproductie van de Italiaanse makers van Muta Imago. Naast uitvoeringen in Rimini, Forlí en Rome leidde het tot een mooie uitgave van de muziek op vinyl, een echte collector’s item.

15) Aftab Darvishi, Goriz & Gozaar (2018, studio opname Centre Henri Pousseur)
14) Jean-Luc Fafchamps, Lettre Soufie’Ain (Maintenant) (2018, studio opname Centre Henri Pousseur)
HERMESpianist Geert Callaert was al een tijd gepassioneerd Perzische muziek aan het bestuderen toen we in 2018 een productie opzetten met creaties van eigentijds Iraans talent met prachtige fotografie en video van Sam Asaert. Aftab Darvishi werkt vanuit Den Haag en schreef twee mooie melancholische composities voor mezzosopraan en ensemble. Voor hetzelfde project – Emruz – gaf Centre Henri Pousseur een opdracht aan Jean-Luc Fafchamps wat resulteerde in een heel mooie muzikale soefi-brief.

13) HERMESensemble, Bobo Stenson & Joakim Milder, Epilogue II (2015, studio opname HERMESstudio)
Naast avonturen in pop en elektronische muziek ondernam HERMESensemble verschillende muzikale excursies in de jazzwereld. Hoogtepunten hierin waren de concerten met Omara Portuondo en de Buena Vista Social Club in Bozar in 2007 en vooral de uitvoeringen van Mutations van de geniale pianist Vijay Iyer in deSingel (2011) en op Jazz Middelheim (2014). Een bijzondere band ontstond met de Zweedse pianist Bobo Stenson, met wiens trio we in 2010 op de planken stonden met een werk van bassist Anders Jormin. In 2015 organiseerden we jamsessies met Bobo en saxofonist Joakim Milder en namen we deze epiloog op een thema van Borje Frederiksson op. In memoriam mijn goede vriendin Ingrid Stegen die Bobo en ons samen had gebracht.

12) Luc Brewaeys, Nobody’s Perfect (Frank Nuyts 50) (2021, studio opname deSingel)
11) Geert Callaert, Nobody’s Perfect (Koen Kessels 60) (2021, studio opname HERMESstudio)
Luc Brewaeys was altijd een compagnon de route, een vaste waarde op het levenspad van HERMESensemble. Sinds Koen Kessels zijn meesterwerk Talisker had gecreëerd in de Antwerpse Handelsbeurs naar aanleiding van Antwerpen ’93 waren de twee vrienden voor het leven. In 2004 componeerde Luc zijn eerste werk voor HERMESensemble – Stolen Silence, een wervelende antipode van 4’33” van John Cage. In 2005 schreef hij de HERMESfanfare als geschenk voor de vijfde verjaardag van de groep. Maar hij was ook graag als dirigent actief en leidde HERMESensemble onder meer in een concert met werk van Giancinto Scelsi en Karel Goeyvaerts in AMUZ in 2010. Tijdens dat concert dirigeerde Luk Scelsi’s betoverende Pranam II voor orgel en ensemble. Op 18 december 2015 dirigeerde Koen Kessels een concert met hetzelfde Pranam II op het programma in deSingel. Iedereen moest natuurlijk terugdenken aan de vorige keer, toen Luk het had gedirigeerd. Na het concert vernamen we dat Luk was gestorven. In 2021, nog tijdens de coronacrisis vatten Dries Tack en Katrien Gaelens van het Odyssea Ensemble het plan op om alle verjaardagshymnes van Luk – verschillende korte werkjes met als verzameltitel Nobody’s Perfect – op te nemen en in een podcast uit te geven. HERMESensemble werd uitgenodigd om mee te werken aan de uitgave, met onder meer deze mooie ode aan Frank Nuyts. In 2021 componeerde HERMESpianist Geert Callaert een muzikale reis naar het land van de rijzende zon, in de traditie van Luc Brewaeys, als verjaardagshymne voor artistiek directeur Koen Kessels.

10) Frédéric D’haene, Hearing from Nowhere part II (2005, live opname deSingel)
Een bijzonder concert ter gelegenheid van Ars Musica. Naast ensemblewerk van Fré D’haene stonden ook composities van de Franse spectralist Tristan Murail op het programma. Murail woonde het concert bij en bediende zelf de live electronics bij zijn werk. Hearing from Nowhere part II was een unieke onderneming, prachtig maar ook utopisch, op de grens van het haalbare. De oneindige hoeveelheid nootjes en muzikale effecten, waaronder boventoonreeksen, stonden in Fré’s gedetailleerde handschrift volledig uitgeschreven. De cellopartij besloeg op deze manier drie notenbalken opdat de cellist in de agitato delen van het werk wilde clusters in glissandi zou produceren. In schril contract met de beleving van de uitvoerende musici komt het werk voor een luisteraar als relatief toegankelijk over, helemaal niet overdreven complex of gekunsteld, een beetje als virtuoze, harmonische free jazz. De dag voor de eerste repetitie was de overzichtspartituur pas klaar, Frédéric en ik hebben samen de avond doorgebracht met a3 bladen, schaar en lijm om de score te verknippen tot instrumentpartijen. In de oorspronkelijke uitvoering speelde David Cohen de cellopartij. In latere uitvoeringen, onder meer in het SMAK in Gent, vormde Frédérics utopische werk de “sollicitatie” voor de jonge cellist Stijn Saveniers bij HERMESensemble. Hij bracht het er met verve vanaf en vervoegde vanaf 2006 de vaste kern van het ensemble.

9) Bram Van Camp, Concerto voor viool en ensemble (2017, studio opname, deSingel)
8) Fanny Libert, Récréations (2019, live opname AMUZ)
7) Sheila Sanfeliz, Liaga (2018, live opname AMUZ)
In 2008 werd Bram Van Camp uitgenodigd als componist in residentie bij HERMESensemble. We kenden hem al enkele jaren als talentvolle alumnus van Wim Henderickx in het Conservatorium van Antwerpen. Voor HERMESensemble had hij in 2004 – net als Luc Brewaeys – een opmerkelijk contrapunt geschreven voor groot ensemble bij John Cage’s 4’33” onder de titel 273”. Bram wilde tijdens zijn residentie twee projecten realiseren. Het eerste project was dit magistrale opdrachtwerk voor viool en ensemble, één van de beste werken die ooit voor HERMESensemble zijn gemaakt. Het concerto in drie delen ging in première in AMUZ onder leiding van Marco Angius met wie we tussen 2008 en 2015 regelmatig hebben samengewerkt. De solovioolpartij werd onnavolgbaar vertolkt door Wibert Aerts, die we hadden leren kennen als lid van het sextet Hearing from Nowhere van Frédéric D’haene. Het Concerto kende in 2013 een herwerking voor groot orkest voor het Symfonieorkest van Vlaanderen en op impuls van Wibert Aerts konden we de ensembleversie in 2017 op cd opnemen.
Het tweede project van Bram was het project The Times – een forum voor jonge componisten tussen 10 en 20 jaar dat in 2008 zijn eerste editie kende in AMUZ. The Times bleek een voor jong componerend talent een essentieel ontwikkelingsplatform en werd sindsdien jaarlijks georganiseerd tot op vandaag, met steun van AMUZ en de Veerman. Tal van jonge muziekauteurs hebben hun eerste stappen gezet als componist of muzikant in The Times, denk maar aan dirigent Martijn Dendievel, componisten Noah Senden, Fanny Libert en Nick Van Elsen en contrabassiste Catharina Feyen. Vanaf 2018 werd samen met Wim Henderickx de Times Academy ingericht voor jonge, preprofessionele componisten. Aanstormende talent waaronder Saskia Venegas, Ellen Jacobs en Richard R. He schreven pareltjes voor de kerngroep van HERMESensemble. In 2018 zorgde Sheila Sanfeliz voor kippenvel. Door een verwoestende aardbeving in haar thuisland Mexico was de zangpartij niet tijdig bij de zangeres geraakt en zong ze op de concertuitvoering onder leiding van Ben Haemhouts zelf de indringende partij.
6) Kaat Hellings & Ton van der Meer, Chamber Music – My Dove (2022, studio opname)
HERMESensemble sloeg vaak vanuit hedendaagse klassiek de brug naar pop en rock. In de beginjaren werd er gedold met An Pierlé en in 2006 werd samen met Gert Keunen (Briskey) furore gemaakt met een cross-over tussen Atom Hear Mother van Pink Floyd (in een steengoed arrangement van Jelle Tassyns) en werk van Iannis Xenakis. En onlangs kwamen met het Oostendse collectief kleinVERHAAL de Ensoriades tot stand: aanstekelijk frisse odes aan James Ensor. Tijdens de coronacrisis hadden we kennis gemaakt met zangeres Kaat Hellings en multi-instrumentalist Ton van der Meer en hun originele muziek voor de dichtbundel Chamber Music van James Joyce. De 34 gedichten waren oorspronkelijk voor duo geconcipieerd maar werden door Stijn Saveniers gearrangeerd tot ensemblewerkjes die qua stijl varieerden van aanstekelijke electropop tot neo-barokmuziek. My Dove is mijn persoonlijke favoriet, niet in het minst omwille van de unieke ervaring om Karin de Fleyt traverso te horen spelen.

5) Daan Janssens, …sans rien dire… (2023, studio opname Concertgebouw Brugge)
4) Daniela Fantechi, Residual (2019, live opname Concertgebouw Brugge)
Naar mijn gevoel is …sans rien dire… één van de beste werken ooit voor HERMESensemble geschreven. De opdracht was een muzikaal contrapunt te schrijven op Stockhausens Kontakte voor een creatieconcert in Concertgebouw Brugge in 2019. Daan werkte nauw samen met Stijn Saveniers op de cellosolopartij en hij ontwierp de overdonderende soundscape in de Centre Henri Pousseur in Luik. De inzet van de surround quadrafonie in Daans werk is live een fysieke ervaring. Daan leerden we kennen in kader van het Pink Floyd Project in 2006 of 2007 toen hij meezong in het koor. Hij groeide al gauw uit tot één van de meest veelbelovende Vlaamse componisten en HERMESensemble volgt hem op de voet. Tijdens het concert in Brugge werd ook een mooi werk voor piezo microfoons en ensemble van de Italiaanse Daniela Fantechi boven de doopvont gehouden.
3) Wim Henderickx, Atlantic Wall (2013, studio opname deSingel)
Patricia Van de Velde en ik bedachten het concept van een audiovisuele installatie rond de Atlantikwall op een wandeling in Belle-Île-en-Mer in Bretagne. Daar vind je menhirs en megalithische overblijfselen tussen bunkers en fragmenten van de verdedigingslinie van de Tweede Wereldoorlog. De sprekende stilte van de stenen getuigen uit het verleden in de gierende wind spreekt tot de verbeelding. De Amerikaanse videokunstenaar Kurt Ralske, die in tal van projecten van HERMESensemble betrokken was als live videast, bedacht het perspectief van een bewaker die opgedragen was jarenlang naar de zeespiegel in het Westen te turen door de kijkspleet van een bunker en daardoor onwillekeurig in een andere bewustzijnstoestand belandde. Met Wim Henderickx waren we in 2011 op tournee met Medea, hij was meteen gegrepen door het thema en wilde de muziek schrijven. Hij koppelde er de dreigende onderhuidse dimensie aan van de oorlog en een sentiment van hoop in wanhopige tijden. Wims muziek voor Atlantic Wall opent met een mini-soloconcerto voor slagwerk, op het lijf van Gaetan La Mela geschreven. Daarna volgt een langgerekte suite, dromerig en onbehaaglijk tegelijk, waarin de compositie, ondersteund door de elektronica van Jorrit Tamminga, de toeschouwer een andere mentale dimensie in wiegt. Het slot is van een contrastrijke helderheid waarbij mezzo Mireille Capelle bezwerend de tekst van Paul Verlaines Chanson d’Automne brengt – de codewoorden waarmee de invasie in Normandië werd aangekondigd. Atlantic Wall ging in première als slotwerk van ISCM World Music Days in deSingel in Antwerpen in 2012 en wekte wereldwijd belangstelling die aanleiding gaf tot uitvoeringen in onder meer Hobart (Australië, 2016) en op de Biënnale van Venetië (2019). Het is een atypische Wim Henderickx maar niettemin één van zijn meest indrukwekkende composities voor solostem, ensemble en electronics.

2) Wim Henderickx, Adana (2016, studio opname HERMESstudio)
1) Wim Henderickx, Revelations (2021, studio opname Jezuïetenkerk Lier)
Wim haalde basiselementen voor zijn score van Revelations, één van zijn mooiste en meest toegankelijke werken, uit een fusion jazz trio dat hij in 2016 schreef voor altviolist Marc Tooten, fluitiste Karin de Fleyt en zichzelf als percussionist. Adana is een complexloos, aanstekelijk werkje in de gekende oosterse stijl van Wim, op een klankband met een sitardrone. Voor Revelations paste hij elementen uit het trio echter in een geheel andere, middeleeuwse tonaliteit en context toe ter begeleiding van de hemelse solostem en koorpartijen. De electronics van Jorrit Tamminga ondersteunen de mystieke sfeer van het werk. Revelations werd gemaakt voor een multimediaal muziektheaterstuk van Muziektheater Transparant en HERMESensemble in een regie van Wouter Van Looy met een video van Kurt D’Haeseleer. Lore Binon vertolkte de solopartij, het vijfstemmig vrouwenkoor werd uitgevoerd door Cappella Amsterdam. Na de scenische uitvoeringen kende het werk een tweede leven als semiconcertant oratorium waarbij een tienkoppig Vlaams Radiokoor de koorpartij voor rekening nam. In 2021 verscheen de muziek bij Antarctica Records in een sublieme opname van Motormusic en Steven Maes.

Op donderdag 6 februari 2025 brengt HERMESensemble onder leiding van Koen Kessels DE KUNST VAN HET DROMEN. Op het programma in de Theaterstudio van DE SINGEL staat het nieuwe werk van Maya Verlaak Whispers. Met soliste Maya Fridman wordt het concerto voor ensemble en cello Dreammusic van Lera Auerbach gecreërd in België. Koen Kessels en de Ijslandse componiste Anna Þorvaldsdóttir kennen elkaar van samenwerkingen in de Londense Royal Opera House. Van Þorvaldsdóttir staat het magistrale In the Light of Air op het programma, met een speciaal lichtontwerp van Nicholas Houfek.