de toonbank

een bijdrage van Klaas Coulembier voor Concertgebouw Brugge

Voor wie vandaag opgroeit is het de normaalste zaak dat de virtuele wereld en de tastbare werkelijkheid in elkaar overvloeien. We schakelen moeiteloos tussen videobellen met collega’s, gezellig babbelen met vrienden en brainstormen met artificiële intelligentie. We bezoeken concerten en tentoonstellingen in cultuurhuizen, maar we streamen ook online opera’s en lezen e-books. Schilderen gebeurt op canvas, maar even goed op de tablet, en digitale klanken zijn alomtegenwoordig. De virtuele en de reële wereld zijn sterk met elkaar verbonden, maar tegelijk ook wezenlijk verschillend. Bovendien lijkt het alsof die virtuele wereld een steeds grotere plaats in ons leven inneemt. Maakt een virtuele wereld ook aanspraak op echtheid? En blijft er straks van de fysieke werkelijkheid enkel nog een woestijn over?

Onderzoek

The Desert of the Real is een voorstelling waarin de makers van Studio Radiaal de verschillende snijpunten tussen realiteit en virtualiteit onderzoeken. Studio Radiaal bestaat uit vijf kunstenaars die elk in een andere discipline actief zijn: videokunst, beeldende kunst en scenografie, muziek, en technologie. Aan deze voorstelling gingen verschillende onderzoeksprojecten vooraf waarin telkens één of enkele aspecten afzonderlijk werden uitgewerkt. Tijdens uitgebreide werksessies in residentie bij Concertgebouw Brugge konden deze creatieve geesten hun concepten toetsen aan de concrete mogelijkheden van de concertzaal. Nu worden alle elementen voor het eerst bij elkaar gelegd in een live gespeelde, multidisciplinaire, multisensorische 3D-puzzel. Dat betekent evenwel niet dat The Desert of the Real een eindpunt is. Sommige onderdelen kunnen hierna nog verder getransformeerd worden tot installaties, kleinere voorstellingen, of nog onontgonnen presentatievormen.

Meerdere dimensies

Dat deze voorstelling een 3D-puzzel is, is gerust letterlijk te nemen, zowel in de virtuele wereld als in de realiteit. We betreden het artistieke universum van Studio Radiaal via een Virtual-Reality bril. Deze sluit ons af van de buitenwereld en projecteert een virtuele, driedimensionale realiteit, zowel visueel als sonoor. Geleidelijk aan wordt de barrière tussen beide werelden echter opgeheven. Haast ongemerkt dringt de werkelijkheid binnen. Dit proces vormt het eerste van vier grote delen. Het is een soort portaal naar de feitelijke voorstelling.

In het tweede deel verdwijnen niet alleen de VR-brillen, we worden ook de realiteit ingetrokken door op het podium te gaan staan. Onze rol verandert van de passieve toeschouwer naar de actieve kijker-luisteraar. We komen terecht in een gefossiliseerde omgeving die de restanten bevat van een vergane wereld: een woestijn van echte, tastbare dingen. De objecten zijn zowel visueel als auditief interessant en vormen een installatie die heel wat vragen oproept rond het spanningsveld tussen virtualiteit en realiteit. Hier komt ook de multidisciplinariteit van Studio Radiaal tot uiting. Muzikale klanken worden omgezet in visuele prikkels, die op hun beurt getransformeerd worden tot woorden en zinnen. Akoestische klanken versmelten met elektronische geluiden en we horen stemmen die menselijk kunnen zijn, maar even goed het resultaat van artificiële intelligentie. Doordat het publiek vrij kan bewegen, ervaart iedereen het geheel op een andere manier.

Na deze individuele ervaring verschuift de aandacht in het derde deel van The Desert of the Real naar het collectieve. Alle blikken worden nu op één scherm gericht. Het vierde deel fungeert ten slotte als een soort herinnering, misschien zelfs een bezinning. Naar het einde van de voorstelling toe wordt alles meer uitgepuurd, tot alleen nog akoestische klanken overblijven. Op die manier ontstaat er één grote spanningsboog van de virtuele wereld langs waar we binnenkwamen tot de fysieke realiteit waarmee we het einde bereiken.

Samen

Alles wat in deze voorstelling te zien of te horen is, werd door Studio Radiaal bedacht en gemaakt. De muziek is origineel gecomponeerd, met invloeden uit het minimalisme maar ook een sterke persoonlijke toets. In elk van de disciplines speelt technologie een cruciale rol, of het nu gaat om live-electronics of om beelden die gegenereerd zijn door het trainen van neurale netwerken. De makers van Studio Radiaal hebben naar eigen zeggen allemaal een hang naar het organische, terwijl ze ook gefascineerd zijn door de nieuwste digitale ontwikkelingen. Het is net die tweespalt die in de voorstelling zit: een drang om alle mogelijkheden te onderzoeken – ook de technologische aspecten worden vanuit een artistieke reflex benaderd – maar ook een esthetisch ideaal dat het akoestische en het analoge koestert. Belangrijk hierin is de onvoorspelbaarheid als prikkel voor muzikantschap. De interactie met andere spelers, maar ook met technologie, is wat de uitvoerders verplicht om extra ‘adaptief’ te zijn. In de voorstelling ligt dan ook niet elk detail vast. Er is ruimte om samen te evolueren en te reageren op wat er gebeurt, of dat nu virtueel of reëel is.