de toonbank

Een introductie op Shifting Sounds in DE SINGEL, door muziekprogrammator Merle Scheske.

Een snelle google search naar de betekenis van het woord ‘shift’ (sorry, ik hou nog steeds vast aan die zoekmachine; Google is mijn beste vriend om allerlei eindeloze vragen aan te stellen): Het werkwoord ‘to shift something’ is een beweging van gedachten die vaak niet op natuurlijke wijze gebeurt, maar een subtiele kracht van buitenaf nodig heeft, een kleine impuls, misschien zelfs een conflict of controverse. ‘Shiften’ is niet iets wat plots gebeurt of wat meteen een hele afstand overspant, het is een subtiele wijziging van positie, richting of tendens.

Het is niet gefixeerd in de tijd, het heeft geen eind in zicht, het voelt constant aan, als een continue beweging voorwaarts en op weg naar iets dat niet gedefinieerd moet zijn door structuur en door woorden die getransformeerd worden tot termen, tot een betekenis.

Toch, wanneer ik aan het woord ‘shifting’ denk, denk ik aan een slakkengang, voorwaarts bewegen als je weer wegzinkt in het pure, observerende moment, maar ook niet vooruitgaan als je te ongeduldig bent om je ervan te vergewissen dat vooruitgang een delicate en stille verschuiving betekent.

Waarom spreekt ze over de fragiliteit van de vooruitgang van een slak? We willen lezen over hedendaagse muziek! Maar, over hedendaagse muziek spreken, is spreken over de betekenis van het (de) woord(en) zelf: Hedendaags. Muziek. Shifting Sounds in DE SINGEL. Een focus die zal verschuiven, verglijden, langzaam ontwikkelen, die gedurfd wil zijn maar die het niet nalaat warm en zorgzaam te zijn. Met eindeloze nieuwsgierigheid zal het festival de betekenis van zijn ondertitel “hedendaagse muziek tussen klassiek en elektronisch” uit de context halen en zich toespitsen op die ‘shift’.

Een brug tussen elektronische soundscapes, hedendaagse composities met een sterk visuele component en hedendaagse songwriting.

Een poging om genres te overstijgen en labels af te schudden, zoals we dat zo graag zeggen binnen de comfortabele grenzen van onze gemerkte en gelabelde ‘doosjes’, waar we graag aan vasthouden omdat het uiteraard gemakkelijker is om je te bewegen in de ruimte van het gekende, van alles wat we duidelijk kunnen identificeren, in plaats van te beseffen dat misschien, misschien, de grenzen die we trokken als comfort ook de grenzen zijn die ons het meeste beperken.

Een belofte om nieuwsgierig te blijven naar de ontwikkelingen in muziekcompositie, om een open geest te bewaren naar verschuivende en zoekende klanken die niet door de microscopische lens van academisch onderzoek, musicologie en traditie kijken.

Er zijn zoveel vragen die vandaag gesteld kunnen en zouden moeten worden in onze dagelijkse praktijk, zowel als muzikant, componist, maker en, ja, als programmator. In de ruimste zin van het woord: als mensen die een verantwoordelijkheid dragen naar het verleden, het heden en de toekomst toe. Hoe kunnen we ons verleden eer aandoen maar onszelf de vrijheid gunnen om ermee te breken wanneer en waar nodig? Hoe kunnen we zacht blijven in het nu maar ook stoutmoedig in het vormen van onze toekomst? Hoe blijven we menselijk, voeden we de gemeenschap, maar sluiten we onszelf tegelijkertijd niet af van artificiële intelligentie, het digitale leven en technologie? Naar mijn mening streven we ernaar, en slagen we er hopelijk ook in, om met deze editie van Shifting Sounds hedendaagse stemmen uit te nodigen die reflecteren en creëren in dialoog: samenwerkingen die werkelijk gevoed worden door post-human nieuwsgierigheid maar ook door de nood aan menselijke verbinding en schoonheid.

Om je een kleine inkijk te geven in hoe we deze editie vormgaven, wil ik je de geplande concerten in mijn eigen bescheiden woorden voorstellen en vertellen waarom het belangrijk was ze dit jaar in november naar Antwerpen te brengen:

Roomful of Teeth is een vocaal collectief dat ik al enkele jaren volg. Je kent misschien de Partita for 8 Voices van Caroline Shaw, die de compositie schreef voor – je raadt het juist – de acht stemmen van Roomful of Teeth. Er is iets zo krachtig en rauw aan a capella zingen en ademen; je verstoppen achter instrumentale soundscapes is gewoonweg onmogelijk. Het programma dat ze brengen in DE SINGEL focust op zes fenomenale componisten: Nathalie Joachim, Alev Lenz, Angélica Negrón, Missy Mazzoli, Caroline Shaw en Leilehua Lanzilotti. Elk van de songs die gebracht worden, is exploratief op zijn eigen manier. Ze verkennen klank, taal, geschiedenis, en bovenal: gevoelens. Voor mij is dit de ideale openingsduik in een week ‘shifting sounds’, ik kan niet wachten op dit vocale klankbad!

Hierop volgt de samenwerking tussen Nick Verstand en het Cello Octet Amsterdam. Hun project COCON vertrekt duidelijk van dezelfde nieuwsgierigheid waarmee ik luister naar concerten en nieuwe klanken verken: voor de muziek van COCON werkten ze samen met een briljante reeks componisten: Caterina Barbieri, Sarah Davachi, Qasim Naqvi, Jesse Broekman,   en Abul Mogard & KMRU. Al deze mensen zijn zulke uitgesproken artiesten en musici op zichzelf, ergens in de sfeer van elektronische klank, ambient warmte en aanhoudende drones. Het zijn misschien niet de standaard ‘componisten’ waaraan je zou denken, maar dat is net waar de ‘shift’ net plaatsvindt en de grenzen vervagen. Cello Octet is een groep getalenteerde, onbevangen muzikanten die nu voor het eerst samenwerken met Nick Verstand, een artiest die spatiale audiovisuele installaties creëert die vaak reflecteren op de omstandigheden van de mens. Voor COCON maakte hij acht robotarmen die in dialoog met het Octet zullen bewegen en de ruimte zullen verlichten. Ik ben heel enthousiast om dit project naar Antwerpen te brengen, een project dat al terecht bejubeld werd op het Rewire Festival in Den Haag, Ars Electronica in Linz en ADE Festival in Amsterdam en waarin de klank van de cello naar een publiek van elektronische muziekliefhebbers gebracht wordt.

En aangezien we ons inmiddels in de wereld van de elektronische muziek bevinden, kunnen we onze blik richten op Ensemble Modern en Carsten Nicolai (alias Alva Noto). Voor hun interpretatie van het album Xerrox Vol. 4 van Alva Noto graven ze diep in de krochten van de processen van elektronische klankproductie en elektronische kopieën die dan teruggebracht worden naar het menselijk klinkende orkest; van synthetische computerklanken en opnames naar een zorgende warmte. Ik hou van dit soort samenwerkingen: Hoe kan je synthetische en abstracte klanken, in het geval van Xerrox kopieën van kopieën van kopieën van opnames die verwerkt en gecorrumpeerd zijn door de computer, vertalen en hen een fysieke aanwezigheid teruggeven in de vorm van een arrangement voor een hedendaags muziekensemble? Dit kan allemaal heel abstract klinken, maar je zal versteld staan van hoezeer het concert je binnenzuigt in de rijkdom van soundscapes. Maar er komt nog wat anders bij kijken: Carsten Nicolai is niet enkel een vernieuwende muzikant in de elektronische muziek, hij is ook beeldend kunstenaar. Zijn livesets worden vaak vergezeld van videowerk, maar dat is ook los daarvan te bezichtigen in verschillende galeries en kunstexpo’s over de hele wereld. Dus, bij Xerrox Vol. 4 zal je een ‘deep dive’ doen in de goddelijke wereld van klank, beeld en licht, om je hopelijk helemaal onder te dompelen.

Een ander soort immersie en dialoog met ruimte en licht zal je ervaren op de avond met componist Heleen Van Haegenborgh, die de krachten bundelt met cellist Benjamin Glorieux. Heleen heeft zo’n sterke en eigenzinnige manier om instrumenten te verkennen, uit te dagen en te presenteren. Je kan je eraan verwachten dat haar werk Crystal Not Crystal gecreëerd zal worden in een sterke dialoog met electronics, en ze zal nog een stap verder gaan en onze Muziekstudio veranderen in een immersieve happening-ruimte overeenkomstig met die klanken en de resonerende kristallen objecten. Wat ik hier leuk aan vind – als een mooi contrast tegenover COCON en de robotarmen van Nick Verstand – is het samenkomen van complexe celloklanken met het traditionele ambacht van de glas- en kristalfabriek. Twee manieren om te reflecteren op en te werken met het hedendaagse – één in dialoog met het verleden, met het meesterschap dat vervat zit in die glazen voorwerpen, en de ander die de dialoog tussen mens en machine als een mogelijke toekomst verkent.

En dan de ‘Grand Finale’ van Shifting Sounds! Voor mij wordt dit de meest eigenzinnige avond, waar je kan luisteren naar drie totaal verschillende benaderingen binnen de hedendaagse muziek. Nadar, ons huisensemble, zal Hermetika IX van Bernhard Lang op sleeptouw nemen doorheen DE SINGEL. We vonden vier verschillende locaties in het gebouw waar het ensemble je heen zal voeren om er de vier delen van de compositie te presenteren in harmonie met de omgeving (of de omgeving in harmonie met die vier delen?). Als je een liefhebber bent van hedendaagse klassieke muziek in zijn meest zuivere definitie, dan is de opening van onze laatste avond beslist voor jou. Als je echter fan bent van melancholische en diep gevoelige klanken, dan is Owen Pallett voor jou. Ik weet zelfs niet hoe ik eraan moet beginnen om Owens oeuvre van de laatste jaren te omschrijven. Soms acht ik het verantwoordelijk voor mijn muzikale ontwaken, het leidde me diep in de wereld van onafhankelijke – of alternatieve – popmuziek en daarmee ook de eindeloze creaties van de Canadese muziekscene die soms net uit één grote samenwerking lijkt te bestaan. Als je je afvraagt wie Owen is – ken je Arcade Fire of The National en hun fantastische strijkersarrangementen? Ken je de film HER (met de stem van Scarlett Johansson)? Ken je het Vioolconcerto gecomponeerd voor Pekka Kuusisto? Dat klopt, dat is allemaal gecomponeerd door Owen. Maar eigenlijk is het hun output op hun verschillende solo-albums dat me echt raakt. Owen speelt viool, componeert, zingt, speelt gitaar – allemaal tegelijkertijd. Hun solo shows zijn zeldzaam maar ze behoren tot de meest intieme die je ooit zal meemaken. Als je het mij vraagt, is Owen één van de meest veelzijdige componisten en artiesten van het moment, die verschillende orkestrale en muzikale talen tegelijkertijd beheerst. Tot slot wordt Shifting Sounds en deze avond afgerond door Jennifer Walshe en Matmos. Jennifer is niet alleen een leuke hedendaagse componist die speelse multimediale werken maakt en die nauw samenwerkt met Nadar, ze houdt er ook van om samen met anderen te creëren en te verkennen. Ik hou ervan dat ze soms het podium deelt met kritische, inspirerende denkers als McKenzie Wark (die naar DE SINGEL komt in januari 2025) of Timothy Morton, hoewel ze op onze avond naast M.C. Schmidt en Drew Daniel zal plaatsnemen, die samen het experimentele elektronische duo Matmos vormen. Ze hebben een unieke manier van samplen, waarmee ze enorme en bizarre bijdragen leveren aan de hedendaagse samplecultuur met klanken die ze ontlenen aan nagenoeg elk object dat je je kan voorstellen, waaronder wasmachines, insecten of bevroren rivieren die langzaam smelten. Soms of zelfs vaak zal je niet weten waar je naar luistert in hun livesets, wat me des te nieuwsgieriger maakt om hen opnieuw live aan het werk te zien.

Je merkt het dus, alle artiesten die dit jaar in Shifting Sounds gepresenteerd worden, liggen me na aan het hart. Het zijn leidende figuren voor mij in mijn eigen begrip van klank en het verkennen daarvan, of ik had het genoegen om eerder met hen te werken, waarbij ik hen zag creëren en samenwerken in de repetitieruimte. Op de één of andere manier zijn ze allemaal ver verwijderd, of evolueren ze weg van het meer traditionele begrip dat men kan hebben van een focus op hedendaagse muziek in een instituut als DE SINGEL. Wat ze allemaal doen is de grenzen aftasten van een heldere definitie van muziekgenres, ze verkennen manieren om een concert te presenteren, of onderzoeken hoe in dialoog te treden met een wereld waar ze niet geheel deel van uitmaken. Langzaam en voorzichtig, soms gedurfd, ‘shiften’ ze hedendaagse ‘sounds’, en brengen ze een soundscape dat met nieuwsgierigheid en verantwoordelijkheid vooruit wijst naar de toekomst.

Tijdens de uitzending Nieuw Klassiek van 16 november bij Klassiek-Centraal besteedde Peter Van Petegem aandacht aan Shifting Sounds (vanaf 48’43”)!