de toonbank

een bijdrage van Guillaume De Grieve voor HERMESensemble

In een cultuur waarin we de dood het liefst tot het allerlaatste moment negeren, legt de Chinees-Amerikaanse componist Huang Ruo een ongemakkelijke vraag op tafel: “Wat betekent de dood voor jou?” Zijn nieuwste opera Between Two Lights breekt de discussie open, maar laat de antwoorden in het midden. Het HERMESensemble, Muziektheater Transparant en het Nederlands Kamerkoor mediteren samen en vinden rust in het besef dat we niet weten wat volgt. Ensenering door Tido Visser en Aïda Gabriëls.

Huang Ruo (Hainan, China, 1976) verliet op negentienjarige leeftijd zijn thuisland om zijn muziekstudies verder te zetten aan de Juilliard School in New York. Al als jonge scholier keek Ruo met een multifocale bril naar muziek: traditionele Chinese muziek was in zijn ogen gelijkwaardig aan Bach, The Beatles even boeiend als heavy metal. Ook nu hij de vijftig nadert, blijft Ruo standvastig met één been in het oosten en met het andere in het westen. In die spreidstand werd hij benoemd tot de eerste composer in residence van het Concertgebouw Amsterdam (2015) en recent nog als één van de Guggenheim Fellows in Creative Arts 2025.

Oog in oog met de dood

Zijn vijfde opera Between Two Lights ontstond uit een bijzonder intense periode voor Huang Ruo. Midden in de coronapandemie reisde hij terug naar China om zijn ernstig zieke moeder te bezoeken. Zoals de richtlijnen dicteerden, ging Ruo eerst drie weken in zelfisolatie. In deze warrige weken van wachten las hij het Bardo Thödol (beter bekend in het Westen als Het Tibetaanse Dodenboek), reciteerde hij uit de Boeddhistische Hart Sutra en mediteerde hij dagelijks. De titel van de opera en zijn ondertitel “a spiritual journey to the limbus” verwijzen naar de tussenfase die in het Dodenboek beschreven wordt: het licht van het voorbije leven sterft uit, terwijl die van het hiernamaals nog niet is verschenen. Het is een wachtkamer tussen overlijden en reïncarnatie. Een oponthoud van het leven. Een reis van de limbus, wat zoveel betekent al de afstand en tijd tussen twee lichten, twee levens.

De drie weken in quarantaine waren achteraf gezien een gelijkaardig being in between voor Ruo. De meditatie en lectuur hielpen hem relativeren: “I could not go back to the US and I could not yet go to see my late mother. There was no return and no forward. I decided to embrace that and to see it as a positive energy.” Voor Ruo is de fase van noodgedwongen besluiteloosheid niet per se gelinkt aan de dood, maar een dilemma dat op elk moment in het leven kan voorkomen. Hij neemt het lot van vluchtelingen als voorbeeld: “Like refugees who left their home country; they escape but they don’t know what is lying ahead.” Of denk aan toen je voor het eerst solliciteerde; je probeert en je wacht, zonder vat te hebben op het resultaat.

Een houvast voor iedereen

Between Two Lights leent geen letterlijke hoofdstukken uit het Dodenboek, maar ontleedt het concept van de twee lichten. De zesdelige structuur verwijst bovendien naar de zes bardo’s, de tussenfasen uit het Tibetaanse Boeddhisme. Elk deel wordt gevolgd door een video-opname waarin jong en oud vertellen over de dood als een onbekende die onvermijdelijk op hun pad zal komen. Ze nodigen je uit om zelf na te denken over de post-existentiële vraag: “Wat betekent de dood voor mij?” Ondanks de Oosterse verwijzingen en thematiek benadrukt Ruo: “This piece is universal. It’s written for the living as much as for people bidding their goodbye’s to the dying. One can always find something to relate to.” Zelfs al is de tekst ons helemaal vreemd. Een kort fragment uit de Hart Sutra wordt herhaaldelijk voorgedragen, maar door het koor telkens anders geïnterpreteerd. “My challenge – being a nerdy composer – was to use this repetitive text as meaningful as a text can be. I strongly believe that music can change the meaning of text.” Zo zijn er zes verschillende in betweens om je in te herkennen. Een uitzondering is het laatste deel waarvoor Ruo zelf een gedicht schreef in het Hainanees, de taal waarmee hij is opgegroeid. Aangezien niemand uit het publiek deze unieke taal zal begrijpen, schenkt Ruo zich een persoonlijk moment. Hij zal de emotionele afscheidswoorden zelf zingen en zich richten tot zijn moeder, die tijdens de pandemie het leven liet.

Between Two Lights is meer een installatie dan een opera. Meer een ritueel dan een drama. Een mantra-opera zou je kunnen zeggen. Een totaalconcept ook, want in de regie van Aïda Gabriëls en Tido Visser worden beeld, dans, licht en muziek vervlochten tot een spirituele reis. Er is geen vast pad (lees: verhaal) dat je moet volgen. “This is no Shakespeare. No Hollywood story. No Marvel,” voegt Ruo toe.

De klik met HERMESensemble

Met stem (Nederlands Kamerkoor) en percussie (HERMESensemble) kiest Ruo voor de twee vroegste vormen van muziek als basisingrediënten voor zijn jongste werk. Nog voor de viool of orgel werd uitgevonden, klonken melodie en ritme door bijvoorbeeld een moeder die voor haar eerstgeborene zong of een jager die zijn prooi wilde opjutten. “I want to return to the basics of mankind.” Percussionisten Gaetan La Mela en Wim Pelgrims zetten een klein arsenaal aan instrumenten, waaronder de marimba en Indonesische gong, in om het ritueel te sturen. Ze stellen zich aan weerszijden van het podium op, als twee lichtpuntjes waartussen het koor van zestien zangers beweegt. Voor Ruo en HERMESensemble is deze productie hun eerste samenwerking terwijl een concert volledig gewijd aan Ruo’s kamermuziek al in de steigers staat. “They’re a very fine and open-minded group. It (the second music project) shows their collaborative spirit,” vult Ruo aan terwijl hij vertelt over de indrukwekkende collectie percussie-instrumenten die La Mela kon voorleggen, inclusief de gong en Tibetaanse instrumenten. “We could simply pick and choose. It helps to polish the sound and make the collaboration even more fruitful.”

De afwas is voor straks

Even terug naar de zelfisolatie van Huang Ruo en de weken waarin hij vrede sloot met zijn situatie. “In this in-between-moment, we overcome ourselves and we overcome our situation. We gain something spiritually and we find peace.” Die ervaring van rust en het ontdaan zijn van alle ballast, is wat hij ons toewenst tijdens de voorstelling: “If there is a moment in the opera that they remember and afterwards can find peace in. That is the best outcome.” Omarm het feit dat je leven even zal stilstaan. Dat je pas na het concert de vaatwasmachine zal kunnen legen of dat ene telefoontje zal kunnen doen dat je al de hele dag uitstelt. En wat met het vraagstuk rond de dood? “Knowing that not knowing is not the end. Sometimes not knowing is just part of life. Embrace the moment we have now. Even if it’s a tough one.”

Nederlandse première van Between Two Lights vindt plaats in Amsterdam, muziekgebouw aan’t Ij (22 mei).