de toonbank

Op 24 november gaat Us Butterflies van componist Maya Verlaak in première in de HERMESstudio in Wijnegem. In samenwerking met choreograaf Amit Palgi en geïnspireerd door het butterfly-effect, creëert Verlaak een werk waarin muzikanten en beweging onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In deze compositie ontstaat een muzikaal spel waarin iedere actie een onvoorspelbare, soms zelfs chaotische reactie teweegbrengt.

een bijdrage van Hermes Ensemble en Nemø   Ensemble

Het spel: muziek als dynamisch systeem

In Us Butterflies worden muzikanten uitgedaagd om deel te nemen aan een spel waarin muzikale en fysieke handelingen samenvloeien tot één geheel. Verlaak ontwikkelde dit idee na experimenten met het Asko Schönberg-ensemble in Amsterdam, waarbij ze muzikanten vroeg om letterlijk door de ruimte te bewegen om zo een compositie te creëren. Elk onderdeel van het spel is ontworpen als een delicaat systeem waarin kleine handelingen grote effecten hebben, een concept dat direct aansluit bij het butterfly-effect: een minuscuul verschil in beweging kan het gehele muzikale verloop veranderen. “Eigenlijk geef ik de muzikanten een vraagstuk in spelvorm,” aldus Verlaak. “Ze moeten samen door het systeem navigeren, waarbij elke fout niet alleen een uitdaging vormt, maar het spel des te interessanter maakt.”

Een opvallend voorbeeld is het gebruik van een bal met een ingebouwde microfoon. Door de bal naar elkaar te gooien, brengen muzikanten geluid voort dat is gebaseerd op het fladderen van vlindervleugels. “De frequentie van het vleugelgefladder is vertaald naar toonhoogte en tempo,” legt Verlaak uit. Hierdoor ontstaat een unieke klankwereld waarin de snelheid en precisie van de balworp het muzikale resultaat direct beïnvloeden.

De choreograaf als co-componist

Choreograaf Amit Palgi speelt een cruciale rol in Us Butterflies door het fysieke aspect van de compositie vorm te geven. Verlaak en Palgi ontmoetten elkaar in Amsterdam, waar Palgi werd geïnspireerd door de manier waarop Verlaak muzikanten in beweging brengt. In deze samenwerking worden muzikale structuren verrijkt door fysieke handelingen, waarbij de beweging van de muzikanten niet slechts een ondersteuning is, maar een gelijkwaardige parameter aan toonhoogte of dynamiek. “Amit ziet de muziek in de bewegingen en hij spreekt de juiste taal,” zegt Verlaak. “Hij is bijna een mede-componist; de bewegingen die hij introduceert, beïnvloeden de muziek rechtstreeks.”

Palgi’s input is bepalend voor het compositieproces en de dynamische wisselwerking tussen muziek en choreografie. Door middel van vijf intensieve workshops testen Verlaak en Palgi de verschillende systemen en leggen de uiteindelijke uitvoering vast op basis van de respons van de muzikanten. De invloed van Palgi’s choreografie is niet te onderschatten; hij leert de muzikanten om hun natuurlijke bewegingsvrijheid te herontdekken. Dat is voor velen, geconditioneerd door een klassieke opleiding waar weinig ruimte is voor bewegingsleer, een interessante ervaring.

Het ontstaan van de compositie

De weg naar Us Butterflies was geen eenvoudige of voorspelbare route. Verlaak begon met kleine experimenten om de grenzen te verkenne van wat mogelijk was . Gaandeweg ontstond het idee om van deze experimenten een volledige compositie te maken, waarin systemen met elkaar verweven raken en samenwerken noodzakelijk is. Dit proces werd aangemoedigd en versterkt door de invloed van Richard Glover, ooit jurylid bij Verlaaks doctoraatsverdediging en gerenommeerd systeemdenker. Glover moedigt Verlaak aan om kritisch naar haar systeem te kijken en haar muzikale keuzes steeds te evalueren: “Wat is het doel? Wat wil je bereiken?” vraagt hij haar regelmatig. Het samenspel van complexe systemen leidt uiteindelijk tot een compositie die niet alleen muzikaal maar ook conceptueel uitdagend is.

Naast deze abstracte systemen wordt ook de rol van technologie uitgediept. Verlaak creëerde tientallen computerprogramma’s en hackte zelfs een gitaarpedaal om het gewenste geluid en visuele effect te bereiken. Eén programma laat de bewegingen van de vlinders bijvoorbeeld in real-time zien op een scherm, wat niet alleen het publiek maar ook de muzikanten helpt om zich te oriënteren binnen de complexiteit van het spel. Elk van deze programma’s, of systemen, is ontworpen om het spel rond het butterfly-effect te versterken of te ondersteunen, waarbij elke actie leidt tot een reactie en het systeem constant in beweging blijft.

Kritisch en speels

Maya Verlaak bekijkt de rol van de componist en de traditionele verhoudingen binnen de muziekwereld met een kritische blik. Us Butterflies is geen conventionele compositie, maar een collaboratief spel waarin muzikanten, componist en choreograaf op gelijke hoogte staan. Verlaak wil dat muzikanten zich bewust worden van elkaar en het samenspel dat nodig is om het systeem te laten werken. “Elke kleine fout kan grote gevolgen hebben, maar die fouten zijn juist interessant,” zegt ze. In Verlaaks ogen bestaan er geen verkeerde noten, slechts onverwachte wendingen die de compositie alleen maar verrijken.

Verlaaks composities vertrekken steeds vanuit een onderzoeksvraag en worden gekenmerkt door een balans tussen kritiek en speelsheid. Verlaak houdt ervan om muzikanten uit te dagen en buiten de gekende kaders te denken, iets wat duidelijk naar voren komt in Us Butterflies. Het speelse element is echter een constante, van de balspelende muzikanten tot het ritmische gefladder van de vlinders. Het onderzoek, het proces van ontdekken en uitproberen maakt deel uit van haar identiteit als componist. Ze benadrukt: “Zonder dat vooronderzoek, zonder dat speelse element zou het voor mij een stuk minder uitdagend zijn.”

Met Us Butterflies creëert Verlaak een meeslepende ervaring die niet alleen muzikanten, maar ook het publiek uitnodigt om aan de slag te gaan met de aangeboden systemen. Op 24 november zal het publiek voor het eerst kennismaken met dit innovatieve werk en mogelijk zelfs zelf een rol spelen in het spel. Het belooft een avond te worden waar experiment, samenwerking en speelsheid de muzikale ervaring naar een nieuw niveau tillen.